[6] Fundamenty świata fantastycznego

Wracam po długiej przerwie! Od marca minęło już trochę czasu, więc mam nadzieję, że nadal mnie pamiętacie. :) Dzisiaj trochę o świecie fantastycznym, więc jeżeli ktoś nie jest zainteresowany, może wrócić tutaj za jakiś miesiąc na kolejny artykuł. (Albo więcej).

Odkrywczo stwierdzę, że świat fantastyczny rządzi się nieco innymi prawami niż nasz, choć zawsze byłam zwolenniczką trzymania się w miarę logicznych i realistycznych rozwiązań. No chyba że ma to jakieś uzasadnienie dla fabuły i trzyma się kupy — wtedy proszę bardzo, nie ma sprawy! - lub tworzysz parodię czy świat kompletnie oderwany od rzeczywistości.

Przy pisaniu opowiadania, którego akcja osadzona jest na przykład w Polsce, nie mamy problemu o tyle, że rzeczywistość wokół nas już istnieje i czasami wystarczy jedynie zrobić research, żeby uczynić rzeczy nieco bardziej prawdopodobnymi. Jednak przy naszych własnych światach musimy się trochę nakombinować, żeby wszystko się trzymało kupy. Dlatego najlepiej zacząć od budowy fundamentów takiego świata — dzięki temu nie poślizgniecie się przy tworzeniu fabuły czy kreacji bohaterów, będzie też Wam łatwiej się w nim poruszać, bo środowisko będzie już istniało, a nie będzie dopiero powstawać. Skupimy się na tym, żeby odpowiedzieć na pewne pytania postawione w tym artykule. Warto robić notatki, uzupełniać wcześniejsze, żeby mieć pewność, że o niczym nie zapomnieliśmy. Gdy wszystko już będzie gotowe i zaplanowane — pozostanie tylko wplecenie informacji w tekst, ale to już inna bajka i temat na osobny artykuł.

Od czego zacząć? Najlepiej samemu wybrać to, czym Wam będzie najłatwiej zająć się w pierwszej kolejności. Nie musicie też odpowiadać na absolutnie wszystkie pytania i koniecznie w takiej kolejności, w jakiej je przedstawiłam — to ma być jedynie pomoc w tworzeniu świata, sposób na sprawdzenie, czy uwzględniliśmy wszystkie elementy krainy, gdy nasza wyobraźnia szalała z fabułą. ;) A więc długopisy w dłoń — i do dzieła!

1. Rasy i ich kultura

— Jakie rasy zamieszkują świat? Tylko ludzie? Elfy? Ktoś jeszcze? Może własna rasa?

— Jak powstały wszystkie rasy?

Nie chodzi tutaj o kreślenie całej mitologii w stylu "Sillmarilionu". Chciałam jedynie wskazać, że żadna rasa nie wzięła się z powietrza i warto sobie choć zanotować ogólne informacje, np. rasa wyewoluowała z innej, została stworzona przez jakiegoś boga czy jeszcze cokolwiek innego.

— Jak wyglądają przedstawiciele każdej z ras?

Warto dać każdej z ras inny wygląd, ubiór — niech się od siebie różnią i niech to ma wytłumaczenie (geografią kraju, kulturą etc). Mogą też być subtelne różnice, byle jednak jakieś były i byle o nich pamiętać.

— Jak się ubierają?

Tu jeszcze napomknę, że warto pamiętać o tym, że także przedstawiciele jednej rasy nie muszą się ubierać jednolicie, a nawet nie powinni! Inaczej będzie wyglądać członek rodziny królewskiej, inaczej zwykły chłop pańszczyźniany. :) 

— Czy mają jakieś charakterystycznie brzmiące imiona?

Wiele osób popełnia ten błąd, że daje na przykład bohaterom należącym do elfiej rasy polskie imiona. To po prostu brzmi śmiesznie! Dlatego proponuję gruntownie przemyśleć ten temat. Imiona powinny mieć jakiś związek z językiem, którym dana rasa się posługuje — mogą mieć jakieś znaczenie, ale nie muszą; ważniejsze jest to, żeby miały jakieś wspólne elementy: końcówki czy początek, charakterystyczne brzmienie. U nas przecież jest podobnie: po imieniu często jesteśmy w stanie poznać, z jakiego kraju pochodzi dana osoba. Oczywiście, istnieją też te same imiona wykorzystywane z drobnymi modyfikacjami w wielu krajach. ;)

— Ilu lat średnio dożywają członkowie danej rasy? Czy są nieśmiertelni?

PS Dobrze przemyśl, czy chcesz, żeby Twoja rasa była nieśmiertelna. To brzmi fajnie, ale jednocześnie jest olbrzymim ciężarem!


— W jakim wieku osiągają dojrzałość płciową i społeczną?

Dojrzałość płciowa =/= społeczna. To może z pozoru wydawać się błahe, ale ma znaczenie, zwłaszcza jeśli rasy są długowieczne. Gdy człowiek będzie dojrzały społecznie, mroczny elf będzie dopiero dzieciakiem bez doświadczenia i jeszcze do tego niepełnoletnim.

— Jak się przedstawia struktura społeczna? Czy jest podział na kasty i na "lepszych"/"gorszych"? Czy jedni wyzyskują drugich?

— Czym się zajmują przedstawiciele danej rasy? Czy pracują? W jakich zawodach?

— Gdzie mieszkają? Jak mieszkają?

Ciut szerzej: w jakim miejscu świata mieszkają? Jakie mają tam warunki do życia (w górach np. jest trudniejszy dostęp do pożywienia)? Czy mieszkają w domach? Jeśli tak, z czego zbudowanych? Z cegły, z drewna? Jakie warunki są wewnątrz domów? Jeśli nie mieszkają w domach, to gdzie?

— Czym się żywią?

— Czy mają jakieś zdolności charakterystyczne dla danej rasy?

— Czy są rasą wykształconą? Czy mają uniwersytety, szkoły, tworzą sztukę? Czytają książki? Tworzą muzykę?

— Czy mają jakiś związek z naturą? Czy hodują zwierzęta? Jeśli tak, to jakie?

— Jakim językiem mówią? Jakie cechy ma ten język? Czy istnieje wspólna mowa?

— Jakie są słabości danej rasy?

— Jakie są jej mocne strony?

— Mają jakieś nawyki?

— Jakie problemy dotykają przedstawicieli tej rasy?

Mogą to być np. narkotyki, głód, wszelkie choroby, wojny, lenistwo, rozrzutność, przeludnienie, brak pracy, okrutna polityka i tak dalej, dużo się tego znajdzie — grunt to wybrać coś odpowiedniego. ;)

— Czy na pewno ta rasa jest ci potrzebna? Czy spełnia jakąś funkcję w opowiadaniu?

Najważniejsze na koniec. ;) Jeżeli na to pytanie odpowiedziałeś nie, to pozostaje albo znalezienie zastosowania dla rasy, albo jej wyrzucenie z projektu. Tworzenie czegoś, co zasadniczo będzie bezużytecznie i pełnić tylko funkcje dekoracyjne, jest bez sensu, zwłaszcza jeżeli nigdy tej rasy nie opiszesz i nie wykorzystasz w opowiadaniu.

2. Polityka, historia i wojsko

— Czy w twojej krainie istnieją państwa z własnymi stolicami? Jak są rozmieszczone na mapie?

— Czy żyje w nich tylko jedna rasa? Czy są kosmopolityczne?

— Czy są jakieś miasta, które nie wpuszczają poza mury przedstawicieli jakiejś rasy?

— Czy państwo jest oddzielone od religii (czy rządzący są świeccy) i czy panuje w nim wolność wyznania?

— Jaki jest obecny ustrój tych państw? Jaki był wcześniej?

— Jakie kompetencje ma osoba (osoby) zarządzające państwem? Czy jest to jedna osoba? Czy poza nią funkcjonuje jakaś rada — cywilna lub kościelna (kapłańska)?

— Czy rządy są sprawiedliwe? Czy rządzący zmagają się z jakimiś problemami? (Zamieszki, czarownice itp.)

— Czy we wszystkich państwach istnieją sądy? Jak one działają?

Dla przykładu: czy jest to zorganizowany sąd wraz ze stałym składem orzekającym; czy istnieje ktoś taki jak prokurator, obrońca, oskarżony; czy sąd posiada własny gmach, w którym odbywają się rozprawy; czy może po prostu zbiera się rada złożona z najstarszych mieszkańców wioski; czy wyroki wydaje tylko król.

— Czy w mniejszych miastach istnieją osoby, które zarządzają w imieniu króla? Jak się nazywa ich funkcja? Co dokładnie robią?

— Czy państwa toczą ze sobą wojny? Z kim? Z kim żyją w pokoju? Czy są państwa neutralne?

— Czy kraj kiedykolwiek znajdował się pod okupacją?

— Czy kraj posiada wybitnych dyplomatów?

— Jakie są wybitne osoby w historii tego kraju?

— Czy w kraju istnieje rozwinięta biurokracja?

— Czy w kraju istnieje regularne wojsko? Gdzie stacjonuje? Kto wchodzi w skład armii, jakie rasy? Kto dowodzi w wojsku?

— Jaką bronią dysponuje państwo?

Chodzi mi o to, jak bardzo jest zaawansowane technologicznie — czy używają łuków, mieczy, czy też pistoletów, karabinów, armat, czy broni jądrowej lub biologicznej.


— Czy w państwie istnieje niewolnictwo?

3. Edukacja

— Czy w kraju/mieście istnieją szkoły? Gdzie się znajdują?

— Kto w nich naucza? Kapłani, wyedukowani nauczyciele czy ktoś inny?

— Kto uczęszcza do szkoły? Czy są to przedstawiciele wszystkich ras? Czy istnieją szkoły przeznaczone np. specjalnie dla elfów?

— W jakim wieku rozpoczyna się nauka szkolna?

— Czego dzieci uczą się w szkołach?

Tutaj napomknę tylko, że szkoła może być także akademią, w której dzieci się uczą sztuk walki czy tropienia, nie musi się tylko skupiać na czytaniu, pisaniu i zapamiętywaniu informacji. Warto się tutaj zastanowić nad cechami własnej rasy i nad tym, co właściwie do niej pasuje. Trzeba też koniecznie pamiętać, że dzieci w szkołach w twojej krainie raczej nie będą się uczyły tego samego co my — to po prostu logicznie nie ma sensu, no chyba że twój świat przypomina Ziemię i technologia jest w nim tak samo rozwinięta. 

— Czy istnieją osobne szkoły (akademie) dla wojowników i magów? Na jakich zasadach funkcjonują? Gdzie się znajdują?

— Czy podczas edukacji w szkole przeprowadza się egzaminy? Czy przypominają one może rytuały (w przypadku wojowników i magów etc)?

Podam przykład wzięty z gry komputerowej Dragon Age: jeżeli wybierzemy bohatera, który będzie magiem, pod koniec naszej edukacji w Kręgu Magów trzeba przejść rytuał zwany Katorgą. Jego ukończenie świadczy o tym, że jest się pełnoprawnym magiem — i że się zasługuje na to, żeby nim zostać.

— Czy wszyscy potrafią czytać i pisać? Jak duży jest analfabetyzm?

4. Gospodarka i ekonomia

— Jaka waluta obowiązuje w danym państwie? Jak się ją przelicza na pozostałe waluty? Czy istnieje
wspólna waluta?

— Czy istnieją banknoty? Gdzie się je wytwarza?

— Jaką wartość mają pieniądze? Czy dana rasa je ceni?

— Jakie towary importuje dany kraj? Jakie eksportuje?

— Czy w kraju jest rozwinięte rolnictwo? A przemysł?

— Jak bardzo zaawansowana jest technologia? Czy funkcjonuje nauka?

— Czy kraj jest samowystarczalny?

Zainteresowanych szczegółowym opisem klasyfikacji gospodarki i bardziej szczegółowymi informacjami zapraszam na Wikipedię, a nuż widelec komuś się przyda. ;)

5. Religia

— Rasa jest ateistyczna, monoteistyczna czy politeistyczna?

— W jakich bogów (boga) wierzy? W ilu? Jakie mają imiona? Jakie cechy charakterystyczne, atrybuty? Czy są opiekunami jakiejś dziedziny? Czy naprawdę istnieją?

O co chodzi z pytaniem: Czy naprawdę istnieją? O to, czy przedstawiciele danej rasy wierzą w istnienie danego bóstwa, ale ty sam, jako stwórca świata, wiesz, że w twojej krainie to bóstwo nie istnieje i jest jedynie wymysłem rasy, która usiłowała racjonalizować niepokojące zjawiska.

— Czy istnieją jakieś przesądy?

— Czy przedstawiciele danej rasy wierzą w istnienie magicznych stworzeń, zwierząt? Czy te zwierzęta istnieją i mogą zostać opisane przez naukowców twojej krainy?

— Czy istnieją jakieś świątynie? Jeśli tak, to gdzie są umiejscowione? Jak wyglądają?

Świątynie mogą się znajdować w różnych miejscach: jedne będą stały w mieście, jedne w lesie, jedne na wyspie. Jedne będą bardziej odizolowane, inne nie. Jedne mogą być z kamienia, inne z marmuru, inne z drewna, jeszcze inne mogą być po prostu symbolami danego bóstwa (drzewem, świętym źródłem etc). Jedne mogą być oddzielone od miasta np. za pomocą ogrodu, bramy, do innych drzwi mogą wychodzić prosto na ulicę. Wewnątrz świątynie również mogą różnie wyglądać — w niektórych mogą pojawić się ołtarze, ławki i witraże, w niektórych wizerunki bóstw, w niektórych rzeźby, w niektórych nic poza świecami.
W ramach ciekawostki i może inspiracji: warto się przyjrzeć świątyniom funkcjonującym w różnych kulturach. Świątynie greckie i rzymskie były zawsze przestronne, ogromne, imponujące rozmachem, z kolumnami i wieloma rzeźbami. Chrześcijańskie kościoły wyglądają zupełnie inaczej i w zależności od epoki do ich budowy używano różnego budulca. Japońskie świątynie są często budowane w miastach, lecz oddzielone od ulicznego zgiełku ogromnymi, czerwonymi bramami oraz ogrodami czy niewielkimi lasami. Czasami przy wejściu do świątyni trzeba też wykonać określony rytuał związany z oczyszczeniem ciała i duszy.

— Czy w świątyniach mają miejsce jakieś obrzędy? Jak przebiegają? Kiedy mają miejsce?

! Tu dla przykładu podam rytuał związany Wickermanem, który odbywał się u Celtów w noc Beltane. Kto ciekawy — zachęcam do poczytania!

— Czy dana religia ma swoich kapłanów? Czy są wśród nich też kapłanki? Jak się ubierają? Jak można zostać kapłanem?

— Jak kapłani są postrzegani w społeczeństwie? Jako skorumpowana kasta czy jako wyrocznie? A może są kulą u nogi ateistycznego kraju? Może są dobrodziejstwem?

— Jakie są paradygmaty tej wiary? Czy jest to wiara skoncentrowana na okrucieństwie czy raczej życiu w zgodzie ze sobą czy naturą?

— Jak się przedstawia mitologia związana z daną religią?

Tu trzeba będzie trochę więcej pomyśleć, ale najpierw powiem tyle: jeśli ten wątek w ogóle nie będzie w opowiadaniu poruszany, nie warto się nim zajmować, choć moim zdaniem dodanie mitów znacząco ubogaca historię, bo pokazuje, że nasze fundamenty wcale nie są płytkie, tylko przypominają korzenie. ;) Warto na samym początku stworzyć dwie-trzy historie związane z samymi bogami (bogiem) albo bohaterami czczonymi przez wybraną rasę. Dużą inspiracją mogą tu być nie tylko popularne (aż za bardzo) mitologie grecka i rzymska, ale także japońska (polecam, jest egzotyczna, ale występuje w niej wiele ciekawych motywów, niespotykanych w kulturze europejskiej), nordycka, celtycka, perska czy egipska. Mit zasadniczo musi spełniać jedną funkcję: wyjaśniać jakieś zjawiska, np. zachodzenie pór roku czy powstanie danego państwa. Na tej podstawie można tworzyć też epopeje — a przynajmniej bajarze i pisarze w twoim świecie mogą je tworzyć. ;)

— Czy są obchodzone jakieś szczególne święta? Z czym są związane? Jak przebiegają?

— Czy istnieją także jakieś legendy, na przykład związane z danymi miejscami czy postaciami?

— Czy funkcjonują jakieś przedmioty magiczne? Kto i gdzie je sprzedaje? Jak powstają?

— Czy istnieją inne wymiary? Jak można do nich przejść? Do czego służą?

6. Geografia

— Jak wygląda mapa świata?

! Na tym etapie najlepiej sobie wszystko rozrysować na kartce albo w Paintcie, jak kto woli. Można zacząć od ogólnych konturów świata i pozaznaczania granic państw

— Czy świat jest okrągły, płaski czy ma jeszcze inny kształt?

— Jaką powierzchnię zajmują lasy, łąki, jeziora, morza, rzeki, pola i miasta?

— Gdzie znajdują się plaże? Gdzie są miasta portowe?

— Ile czasu zajmuje pokonanie drogi z jednego miasta do drugiego? Jaka jest odległość między tymi miejscami?

Warto tu uwzględnić odległości na trasach, którymi będą się poruszać bohaterowie, żeby potem nie strzelić logicznych błędów. Zwracam też uwagę, choć może to oczywiste, że pieszo będziemy pokonywać drogę znacznie dłużej, niż konno czy za pomocą teleportu. ;)

— Jaki klimat panuje w poszczególnych miejscach? Czym te miejsca się wyróżniają?

Czy jest gorąco czy zimno? A może klimat jest umiarkowany? Czy w tym miejscu zachodzą jakieś anomalie, np. tworzą się tęcze? 


— Jak wyglądają miasta?

Czy są zaśmiecone, czy zaludnione, czy dominują w nich niskie budynki czy też wysokie, na jakich planach są zbudowane, gdzie znajduje się ratusz, place, siedziba zarządcy — wszystkie te ważne miejsca, bez których miasto nie mogłoby funkcjonować. Czy istnieją w miastach dzielnice owiane złą sławą? Dlaczego się taką cieszą (np. napady czy obecność panien lekkiego obyczaju)? Gdzie są ulokowane?

— Jak wygląda transport?

Z jakiego transportu się korzysta w danym państwie/mieście: lądowego, powietrznego czy morskiego? A może z wszystkich? Jakie pojazdy się wykorzystuje? Czy korzysta się z koni? Czy buduje statki? Czy może korzysta z jakichś nietypowych środków transportu, np. ptaki, zwierzęta morskie, teleporty...

— Jakie zwierzęta istnieją w Twoim świecie? Czy mają jakieś magiczne zdolności? Gdzie można je spotkać?

— Jakie rośliny istnieją w Twoim świecie? Czy mają magiczne zdolności? Gdzie można je spotkać? Czy są wykorzystywane np. w medycynie?

7. Inne

— Jak bardzo rozwinięta jest w Twoim świecie medycyna? Czy jest dużo lekarzy? Czy wszyscy mają do nich dostęp? Czy leczeniem zajmują się wykwalifikowane osoby, czy też robią to magowie albo zielarki?

Ufff, trochę się naprodukowałam, ale mam nadzieję, że się Wam ten artykuł przyda i będzie służył. Jeżeli coś pominęłam albo coś jest niejasne, koniecznie dajcie znać — kończyłam to w nocy i już naprawdę nie wiem, czy wszystko uwzględniłam. Przynajmniej starałam się napisać to, co było najważniejsze.

Pamiętajcie też, że możecie zostawiać pytanka w zakładce lub wysyłać je na mojego maila, jeśli ktoś potrzebuje bardzo prywatnej i osobistej rady (katja.amarensis@gmail.com). Nie pogardzę też pomysłami na kolejne artykuły — sama mam kilka, ale będzie mi łatwiej, jeśli dacie znać, z czym konkretnie macie problem i czego chcielibyście się dowiedzieć.

Pozdrawiam cieplutko i czekam na Wasze komentarze!